Andrea Pozzo (1642–1709) – mistrz malarskiej iluzji

Andrea Pozzo, malowidło pozorujące kopułę w kościele Sant'Ignazio di Loyola

Andrea Pozzo, malowidło pozorujące kopułę w kościele Sant'Ignazio di Loyola

Jego znakiem rozpoznawczym była kwadratura, technika malarska pozwalająca na stworzenie na płaskiej lub sklepionej powierzchni złudzenia trójwymiarowości. Dzięki niej stosunkowo tanim kosztem można było wykreować piętrzące się nad głową widza kolumny, ozdobne pilastry, pozłacane gzymsy, marmurowe putta i niby odlane z brązu figury świętych, wręcz całe kopuły, które wyglądały jak zbudowane z realnych materiałów.

Andrea Pozzo, malowidło pozorujące kopułę w kościele Sant'Ignazio di Loyola
Andrea Pozzo, pozorna kopuła w kościele Sant'Ignazio di Loyola
Andrea Pozzo, malowidła na sklepieniu kościoła Sant'Ignazio di Loyola
Andrea Pozzo, cykl akwareli przypisywany artyście w przedsionku celi św. Stanisława Kostki, kompleks kościoła Sant'Andrea al Quirinale
Andrea Pozzo, projekt ołtarza św. Jana Berchmansa, kościół Sant'Ignazio di Loyola
Andrea Pozzo, projekt ołtarza św. Alojzego w kościele Sant'Ignazio di Loyola
Andrea Pozzo, projekt ołtarza św. Ignacego Loyoli, kościół Il Gesù
Andrea Pozzo, centralna część malowidła sklepienia - Apoteoza św. Ignacego, kościół Sant'Ignazio
Andrea Pozzo, fragment sklepienia kościoła Sant'Ignazio
Andrea Pozzo, fragment sklepienia kościoła Sant'Ignazio
Andrea Pozzo, Casa Professa del Gesuiti przy kościele Il Gesù
Andrea Pozzo, Casa Professa del Gesuiti przy kościele Il Gesù
Andrea Pozzo, Convento Santissima Trinità dei Monti, freski w refektarzu
Andrea Pozzo, Convento Santissima Trinità dei Monti, freski w refektarzu
Andrea Pozzo, Convento Santissima Trinità, freski w refektarzu
Andrea Pozzo, Niepokalane Poczęcie Marii, kościół Sant'Andrea al Quirinale

Jego znakiem rozpoznawczym była kwadratura, technika malarska pozwalająca na stworzenie na płaskiej lub sklepionej powierzchni złudzenia trójwymiarowości. Dzięki niej stosunkowo tanim kosztem można było wykreować piętrzące się nad głową widza kolumny, ozdobne pilastry, pozłacane gzymsy, marmurowe putta i niby odlane z brązu figury świętych, wręcz całe kopuły, które wyglądały jak zbudowane z realnych materiałów.

Nazwisko tego zakonnika jezuity nierozerwalnie łączy się z iluzjonistyczną dekoracją stropu kościoła Sant’Ignazio di Loyola. Jej znaczenie trudno przecenić – stała się bowiem wzorem dla całej rzeszy barokowych artystów, pracujących nad wystrojem rozrzuconych w całym ówczesnym świecie budowli jezuickich i nie tylko. Pozzo był twórcą sztuki totalnej, autorem wizji, które w oku widza stapiały w jedną, niemal organiczną całość architekturę, rzeźbę i malarstwo, ale też świat przyrody. I jeśli myślimy, że technika 3D jest czymś nowym, powinniśmy udać się do tego rzymskiego przybytku, aby zobaczyć i doświadczyć, że nasi przodkowie już dawno znali ją i stosowali. 

      Andrea Pozzo, Convento Santissima Trinità dei Monti,
      freski w refektarzu

Jako dwudziestotrzyletni młodzieniec Andrea rozpoczął nowicjat u jezuitów w Mediolanie. Oprócz powołania kierowała nim chęć malowania i projektowania, której ujście zaczął znajdywać pod patronatem otwartego na naukę i sztukę Towarzystwa Jezusowego. Był talentem uniwersalnym – malarzem, architektem i projektantem tzw. małej architektury (ołtarzy, okazjonalnych dekoracji), a także teoretykiem sztuki. W 1681 roku, po tym jak dał się poznać w miastach włoskich jako świetny dekorator, powołany został przez generała zakonu do Rzymu. Zaangażowany w prace przy kościele Sant’Ignazio, przedstawił nowatorskie rozwiązanie dekoracji partii podkopułowej. Sama kopuła z powodów finansowych nie mogła być wybudowana. Pozzo zastąpił ją po prostu płachtą płótna, na której wymalował pozorną architekturę w taki sposób, że daje ona złudzenie rzeczywistej. Efekt, który uzyskał, był zaskakujący – zadowolił nie tylko zleceniodawców, ale spodobał się szerokim rzeszom oglądających. Kolejną odsłoną jego talentu było imponujące malowidło sklepienia tegoż kościoła, po stworzeniu którego anonimowy zakonnik stał się w Rzymie artystą numer jeden.

Po wykonaniu jeszcze kilku prac w Wiecznym Mieście w 1702 roku opuścił Italię i wyjechał do Austrii, gdzie pracował dla tamtejszych zleceniodawców, głównie cesarza Leopolda I. Zmarł w Wiedniu i został pochowany w tamtejszym kościele Jezuitów.

Zanim opuścił Rzym, w 1693 roku podzielił się swoją wiedzą na temat projektowania ołtarzy, tabernakulów i innych drobnych obiektów w dziele Perspectiva pictorum et architectorum, które spotkało się z oddźwiękiem w licznych krajach, w tym w Chinach.

 

      Andrea Pozzo, Casa Professa del Gesuiti
      przy kościele Il Gesù


Najważniejsze dzieła Andrei Pozza w Rzymie:

Cykl akwarel poświęconych życiu św. Stanisława Kostki (przypisywany artyście)

Niepokalane Poczęcie Marii Panny

  •       Klasztor przy kościele Santissima Trinità dei Monti

Freski w pomieszczeniach klasztoru (refektarz, Sala della Gloria), 1694

  •       Kościół Sant’Ignazio di Loyola

Freski stropu i zwieńczenia absydy, „fałszywa” kopuła, 1694

Projekt ołtarza w kaplicy św. Alojzego, 1695

Projekt ołtarza i nagrobka św. Jana Berchmansa, 1621

Projekt ołtarza św. Ignacego Loyoli (1700)

Kaplica Madonna della Strada – dekoracja kopuły

Freski w korytarzu prowadzącym do izby Ignacego Loyoli – Casa Professa dei Gesuiti (obok kościoła), ok. 1680